Harriet White Fisher en haar nefie was reeds halfpad om die wêreld toe hulle met hul Locomobiel (destyds het dit selfbewegende voertuig beteken) teen ‘n slakkepas opkruip teen ‘n klipperige bergpas in Japan en slegs sentimeters van ‘n 100 voet afgrond tot stilstand kom.
Voor hulle was ‘n lendelam voetbrug van bamboesriet. Die brug was omtrent die helfte so breed as hul oorlaaide kar en die moontlikheid was groot dat dit sou padgee onder die gewig van selfs net een persoon.
Fisher was ‘n 43-jarige sosiale vlinder van Trenton, maar sy was ook vasberade om die eerste vrou te word om rondom die wêreld te ry met ‘n motor. Daar was vir haar dus net een opsie op daardie dag in Mei 1910.
Vorentoe!
“Ek het ‘moet nooit omdraai nie’ ‘n leuse in my lewe gemaak,” skryf Fisher later, “en alhoewel dit soms gelyk het asof dit heeltemal onmoontlik was om met daardie paaie te reis, het ons steeds net aangehou.”
Omdraai was nooit Fisher se manier van doen nie, eerder voort stoom op alle silinders.
Hier was ‘n vrou wat in haar 30’s reeds ‘n weduwee geword het. Met die erf van ‘n vervaardigingsaanleg van haar skatryk man, word sy die enigste vrou in die VSA wat ‘n fabriek besit.
Harriet White is gebore in ‘n welvarende familie in die weste van Pensilvanië. Sy was lief vir die vryheid van die buitelewe. “Ek was altyd die een om aas aan die hoeke te sit, die koeie te melk, boom te klim en 101 ander dinge te doen wat sogenaamd beperk was tot seuns,” vertel sy.
Op 32 trou sy met Clark Fisher, eienaar van die Eagle Anvil Co. in Trenton en trek saam met hom na ‘n pragtige huis in E. Hanoverstraat 125. Vir baie vroue uit daardie era sou so ‘n huwelik hulle verseker het van ‘n stabiele finansiële toekoms en hulle sou hulself verder aan huis en haard gewy het.
Die nuwe mevrou Fisher word egter nie daardie kans gegun nie. Drie jaar na hul troue reis hulle per trein deur die distrik Middlesex. Die trein ontspoor en in die ongeluk word Clark Fisher ernstig beseer. Twee maande daarna sterf hy.
Die besigheid se verantwoordelikhede kom rus nou vierkantig op Harriet se skouers en dis hier waar sy haar staal wys. Sy gaan na Eagle Anvil, geleë in Fair Street, tans Route 29 in Suid-Trenton, laat al die fabriekswerkers bymekaar roep en kondig aan dat sy van nou af hulle nuwe baas is.
“Sommige het my snaaks aangekyk, sommige het absoluut geen aandag aan my gegee nie en deur my gekyk asof ek net ‘n klein stofdeeltjie was,” sou Fisher later vertel.
Ondanks die koue verwelkoming, verdien die maatskappy se nuwe president gou die werkers se respek. Sy leer elke stap in die vervaardiging van aambeelde en bankskroewe en staan binne-in die hitte van die yster smeltoonde, waar sy bevele gee en gehoorsaamheid afdwing.
Fisher se onverskrokkenheid en hardkoppigheid maak van haar ‘n uitstekende sakevrou. Sy vermeerder die maatskappy se winste viervoudig en palm ook ‘n regeringskontrak in, vir die voorsiening van aambeelde wat gebruik sou word met die bou van die Panama Kanaal.
“Die vroue-ystermaker,” noem die koerant vir Fisher, met verwondering. Hulle beskryf haar as ‘n dame wat ewe tuis is in ‘n oorpak in ‘n fabriek, as in ‘n elegante aandrok tussen adellikes en miljoenêrs.
Die dood van haar man het ook ‘n ander verreikende gevolg. Fisher wou nooit weer daarna in ‘n trein ry nie en het treine “benoude goed” genoem.
Sy neem dus ‘n nuwe sport (volgens haar) op, naamlik motorbestuur. Sy koop vir haarself ‘n Locomobiel, op daardie stadium een van die top voertuie, met ‘n 40-perdekrag enjin. Soms gaan sy op weeklange uitstappies na plekke soos Ohio en Virginia, waar sy op grondpaaie ry teen die maksimum spoed destyds wetlik toegelaat – gewoonlik so 10 tot 15 myl per uur (16 tot 24 km/h).
In die lente van 1909 besluit Harriet om ‘n baie groot onderneming aan te pak. Saam met haar nefie en chauffeur begin sy voorberei om per motor om die wêreld te reis. Sy sou Europa oorkruis, dan die Indiese subkontinent, Japan en dan Amerika, voordat sy terugkeer huis toe, na Trenton. Dit sou omtrent ‘n jaar duur.
Om die oseane te kruis, sou sy natuurlik haar motor per skip moes laat vervoer, maar die dele oor land, wat sy per motor sou aflê, was steeds meer as 10 000 myl (16 000 km) se bestuur.
Net die vorige jaar het die wêreld se beste motorbestuurders, almal mans, deelgeneem aan die opspraakwekkende New York-na-Parys resies. Baie min van hulle het Kalifornië gehaal, nog minder Parys. Nou sou ‘n vrou dieselfde moeilike roete aanpak, maar oppad in die teenoorgestelde rigting.
Hierdie was ‘n era waarin vrouens nog nie eers stemreg gehad het nie, en hier kom ‘n vrou wat reeds orals heen self bestuur en nou nog boonop besluit om op haar eie om die wêreld te reis, per motor!
Dit het nie saak gemaak dat Fisher self nie stemreg vir vroue ondersteun het nie en selfs een keer vir ‘n joernalis van die New York Times gesê het “‘n vrou se plek is by die huis.” Die publisiteit wat sy veroorsaak het as gevolg van haar voorgenome reis, het die idee laat posvat dat vroue besig is om al hoe meer vryheid te verkry en dinge kon regkry wat voorheen slegs vir mans gereserveer was.
Soos die redakteur van ‘n Motor tydskrif destyds gesê het: “Elke vrou wat leer om motor te bestuur, is ‘n revolusie in die kleine.”
Fisher het natuurlik sekere voordele gehad wat min vroue van daardie tyd beskore was. Sy was ryk genoeg om ‘n chauffeur, ‘n “butler” en ‘n bediende saam te neem. Sy het ook letterlik ‘n ton voorrade saamgeneem, insluitende ‘n enorme groot tent. Sy het selfs haar geliefde bulhond, “Honk-Honk”, saamgeneem.
Op 19 Julie bestuur sy vanaf Trenton na New York en begin haar epiese reis deur die Locomobiel in ‘n massiewe krat te laat laai en saam met haar te verskeep na Frankryk. Ingesluit was ‘n spesiale petroltenk onder die agtersitplek, wat die bestuurder toegelaat het om 400 myl te ry voordat dit nodig was om weer brandstof in te neem.
Die volgende week vertrek sy uit Parys en ry rustig verby ouderwetse plase en deur die Alpe, waar die mense haar met verwondering gadeslaan. Meeste Switsers het toe nog nooit eers ‘n motor gesien nie.
“Soos ek verby hulle gery het, het ek die mense gegroet met “Guten tag” en die boere het met hulle hoede gewaai, terwyl die kinders bosse veldblomme in die motor ingegooi het,” skryf sy in haar 1911 memoir, “A Woman’s World Tour in a Motor.”
Met haar tydsame skedule neem dit haar meer as ‘n maand om tot by Lake Como, Italië te ry. Hier vertoef sy van September tot Desember voordat sy haar skeepspassaat bespreek vanaf Marseille, Frankryk na Bombaai.
Haar plan was om deur die Indiese oerwoude en stowwerige valleie te ry, op plekke waar geen ander motor nog gery het nie, met behulp van verkenners wat brandstoftenks by depots langs die 2000 myl lange roete sou los.
Die Britse owerhede, wat destyds Indië regeer het, het haar gewaarsku om nie voort te gaan as sy haar lewe liefhet nie. “Mevrou, jy sal dit nie eers so ver as 20 myl uit Bombaai maak nie,” het een offisier gesê.
Fisher ry egter deur Indië binne vier maande. Sy neem ‘n apie aan, huur plaaslike gidse om haar tent met gewere en al op te pas en neem ‘n blaaskans langs die pad by ‘n maharadja se paleis. Daar pas sy ‘n sari aan en is vol lof vir die kledingstuk, wat baie meer gerieflik was as die damesklere van haar era.
In Japan staar sy die mees dramatiese hindernis in die gesig – die afgrond in die bergpas en die lendelam bamboes voetbrug. Hoe nou verder?
Fisher slaan kamp op vir die nag en bedink haar situasie. Die volgende dag huur sy van die plaaslike arbeiders om die brug breër te maak en te versterk met hout planke. Hierna ry sy ewe dapper oor die brug en reis verder na Tokio se hawe.
Die laaste deel van haar reis, oor land deur Amerika, word ‘n segetog. In San Francisco, Chicago en New York vier die outomobielklubs haar prestasie. Met haar terugkoms in Trenton, op 16 Augustus 1910, gee al 300 werknemers haar ‘n helde-ontvangs.
Brooks, haar chauffeur, moes 20 keer ‘n band vervang op die reis, maar wonderbaarlik nooit enige ander onderdele nie.
In die jare hierna, het Mev Fisher nooit weer iets so waaghalsigs aangepak nie. Sy het al haar aandag aan die fabriek gegee en later weer getrou, met ‘n Argentynse vlootoffisier, Silvano Andrew. Hulle trek later na ‘n landgoed in Ewing.
In 1939, op die ouderdom van 72, sterf sy, kinderloos.
Harriet Fisher was glad nie meganies aangelê nie. Sy het grootliks op haar chauffeur staatgemaak om meeste van die bestuurwerk te doen en vandag is daar byna niemand meer wat haar verhaal ken of haar onthou nie. Nogtans het haar onverskrokke voorbeeld – om die woesste, wildste, vreemdste hoeke van die aarde per motor te gaan verken – vele vroue, en mans ook, oortuig dat dit veilig is om per motor te reis.
“Die suiwere spektakel van haar hele reis het in ‘n groot mate bygedra tot groter gewildheid van die motorvoertuig,” het Virginia Scharff, ‘n professor aan die Universiteit van Nieu-Mexiko en die skrywer van “Taking the Wheel”, ‘n geskiedenis oor vroue-bestuurders, gesê.
“Iemand het heel moontlik gesê as ‘n vrou ‘n motor om die wêreld kon ry, hoekom kan enige ander idioot nie ook ‘n motor bestuur nie?”
Bron: http://www.capitalcentury.com
Fisher, Harriet White. A Woman’s World Tour in a Motor. Philadelphia, PA: Lippincott Co., 1911. 360 p.
Lees die boek hier aanlyn:
http://www.archive.org/stream/awomansworldtou00fishgoog#page/n12/mode/1up
Filed under: Raak gelees | 4 Comments »
Eks-Sonkind 